Thạc sĩ Đinh Thị Hải Yến, Trưởng khoa truyền thông giáo dục sức khỏe, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP HCM.

Thưa Thạc sĩ Đinh Thị Hải Yến, ngành công nghiệp thuốc lá đang sử dụng nhiều chiêu trò để tạo ra những sự 'hấp dẫn giả tạo', đặc biệt nhắm vào lứa tuổi thanh, thiếu niên. Vậy việc ngụy trang bằng những hình ảnh bắt mắt, hương vị đa dạng có phải là hành động có chủ đích không?

- Những nghiên cứu gần đây cho thấy, có sự sụt giảm doanh thu của thuốc lá truyền thống. Người dân cũng hiểu rằng thuốc lá là sản phẩm có hại cho sức khỏe. Đứng trước vấn đề sụt giảm về doanh thu, các công ty thuốc lá không đứng yên mà tìm cách để duy trì, phát triển sản phẩm hướng đến người tiêu dùng.

Trong đó, sự xuất hiện của thuốc lá điện tử, được quảng cáo, tiếp thị tinh vi nhắm đến đối tượng thanh thiếu niên với hình dáng bắt mắt, "cool ngầu", giống như một món đồ thời trang. Bên cạnh đó, nếu như thuốc lá điếu truyền thống có mùi hôi thì thuốc lá điện tử có nhiều hương vị; với hơn 16.000 hương vị như mùi sô cô la, bạc hà, dâu, thức ăn… tạo cảm giác an toàn giả tạo cho bộ não người sử dụng.

Thuốc lá điện tử được quảng cáo là biện pháp giảm hại hoặc hỗ trợ cai nghiện. Tuy nhiên hút thuốc lá điện tử có thể gây nghiện nhiều và nhanh hơn, từ đó có thể dẫn nghiện "kép" hoặc nghiện nicotin và chuyển sang hút thuốc lá truyền thống.

Ngoài ra, ngành công nghiệp thuốc lá lách Luật Quảng cáo bằng cách quảng bá trên các nền tảng chưa được quản lý chặt chẽ như TikTok và Facebook. Những hình ảnh lặp đi lặp lại trên mạng xã hội tạo cảm giác việc sử dụng thuốc lá điện tử là điều bình thường. Điều này rất dễ khiến cho giới trẻ có suy nghĩ muốn thử hoặc là cách để "thể hiện" bản thân. Đáng báo động là nguy cơ pha trộn ma túy tổng hợp vào dung dịch thuốc lá điện tử, biến sản phẩm này thành kênh buôn bán ma túy núp bóng, cực kỳ nguy hiểm cho giới trẻ.

Việc tiếp xúc sớm với thuốc lá điện tử đang dẫn đến những hệ lụy về tâm lý và hành vi. Vậy việc nghiện thuốc lá điện tử có nguy cơ dẫn đến các hành vi nguy hại khác hay không thưa thạc sĩ?

- Tổ chức Y tế thế giới cho rằng, não bộ của con người sẽ phát triển đến năm 25 tuổi. Trong khi đó độ tuổi bắt đầu hút thuốc lá là vị thành niên, đây là giai đoạn não bộ chưa hoàn thiện hết. Việc sử dụng thuốc lá điện tử ở giai đoạn này sẽ tác động, gây ảnh hưởng đến sự phát triển của não bộ. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng đây là khởi đầu của nghiện nicotine và nghiện các chất khác, đặc biệt là ma túy.

Theo quan sát của tôi, đối với giới trẻ, ngoài áp lực tâm lý thì nhiều em còn gặp vấn đề rối loạn lo âu và giải pháp là các em sử dụng nicotine để lấn át những rối loạn đó, khi thiếu nicotine thì các rối loạn lo âu tăng lên. Nhiều nghiên cứu cũng đã chỉ ra mối liên quan giữa nghiện thuốc lá và vấn đề trầm cảm ở người sử dụng. Đáng lo ngại hơn, hiện nay, việc thuốc lá điện tử bị pha trộn các chất ma túy tổng hợp là mối nguy hại, cần kiểm soát.

Thưa thạc sĩ Hải Yến, với vai trò là một người làm công tác truyền thông, việc cấm thuốc lá điện tử cần phải đi kèm với những giải pháp nào về truyền thông để Luật cấm đi vào cuộc sống hiệu quả?

- Hiện nước ta và hơn 30 quốc gia trên thế giới đã cấm thuốc lá điện tử. Theo các chuyên gia, lệnh cấm này là cần thiết vì thuốc lá điện tử rất khó quản lý. Do được bán dưới dạng thiết bị điện tử và dung dịch, nên thuốc lá điện tử không nằm trong sự điều chỉnh của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá ban hành năm 2013. Bên cạnh đó, ngành công nghiệp thuốc lá liên tục cải tiến sản phẩm và các chất hóa học tổng hợp nên việc quản lý rất khó khăn.

Dù đã có lệnh cấm thuốc lá điện tử nhưng chúng ta vẫn cần truyền thông để hiểu rằng vì sao nhà nước lại cấm, để thấy được sự độc hại của thuốc lá điện tử, để vạch trần những sự “hấp dẫn giả tạo”, để thấy đó chỉ là những chiêu trò quảng cáo của ngành công nghiệp thuốc lá. Từ đó cân nhắc có nên sử dụng sản phẩm có hại này không và tự nguyện tuân thủ luật. Chỉ khi tự nguyện tuân thủ thì Luật cấm mới có hiệu quả.

Với phụ huynh và giáo viên nên bắt đầu từ đâu để con em mình tránh ra thuốc lá điện tử, thưa thạc sĩ?

- Phụ huynh và giáo viên cần giúp con em mình hiểu rõ về bản chất của thuốc lá điện tử, cách ngành công nghiệp thuốc lá đang tiếp cận giới trẻ... Khi có tình huống xảy ra, thì các em sẽ đủ tỉnh táo để cân nhắc về những tác hại mà các em phải đối diện khi hút thuốc lá điện tử. Đây chính là thời điểm các em quyết định sử dụng hay không sử dụng.

Thuốc lá điện tử được ngụy trang rất tinh vi, vậy ngành y tế có biện pháp nào để truyền thông hiệu quả đến người dân, đặc biệt là giới trẻ?

- Ngành y tế TP HCM đã, đang và sẽ tiếp tục các hoạt động truyền thông khác như: truyền thông trực tiếp, gián tiếp, truyền thông qua infographics, tờ rơi... đến từng gia đình, từng người dân và kiên trì với thông điệp “không có loại thuốc lá nào để an toàn với sức khỏe”. Từ đó giúp người dân hiểu rõ về tác hại của thuốc lá, thuốc lá điện tử, hiểu vì sao lại cấm thuốc lá điện tử, tự nguyện tuân thủ lệnh cấm để cùng nhau xây dựng một môi trường không khói thuốc.

Hãy là một người tiêu dùng thông minh, khi sử dụng bất kỳ sản phẩm nào cũng cần tìm hiểu rõ nguồn gốc, tác hại. Thuốc lá điện tử cũng vậy, khi sử dụng thuốc lá điện tử cũng cần tìm hiểu nó thực sự an toàn với sức khỏe hay không?.